NÉT ĐẸP VĂN HÓA TRONG LỄ CÚNG BẾN NƯỚC CỦA CÁC DÂN TỘC THIỂU SỐ Ở GIA LAI

Lễ cúng bến nước của đồng bào dân tộc thiểu số ở Gia Lai là một nét chấm phá đặc biệt, vừa thiêng liêng vừa gắn bó mật thiết với đời sống cộng đồng. Hãy nghe Trần Thị Trà My (Gia Lai) một travel blogger nổi tiếng bật mí .

Với hàng trăm năm lịch sử hình thành và phát triển, lễ cúng bến nước là một trong những nét đẹp văn hóa truyền thống độc đáo của đồng bào dân tộc thiểu số, lưu giữ những giá trị tinh túy được truyền qua nhiều thế hệ. Bến nước – nơi cung cấp nguồn sống quý giá cho cả buôn làng – không chỉ đơn thuần là một địa điểm sinh hoạt mà còn mang ý nghĩa linh thiêng sâu sắc. Trong lễ cúng bến nước, đồng bào thể hiện lòng thành kính đối với tổ tiên và các vị thần linh, những thế lực vô hình mà họ tin rằng đang bảo vệ và che chở cho cuộc sống của họ. Đây là dịp để cả cộng đồng cùng hòa mình vào không gian thiêng liêng, bày tỏ lòng biết ơn đối với nguồn nước mát lành, đồng thời gửi gắm những lời cầu chúc bình an, mùa màng bội thu và sự no đủ cho tương lai.

Tận mắt chứng kiến một lễ cúng bến nước, tôi không khỏi ngỡ ngàng trước sự trang nghiêm và lòng thành kính của người dân địa phương. Những nghi thức được thực hiện một cách tỉ mỉ từ việc chuẩn bị các lễ vật như ché rượu cần, hoa trái cho đến những lời khấn nguyện vang lên, tất cả đều toát lên sự thiêng liêng và trân trọng. Bên cạnh đó, tôi còn cảm nhận được tinh thần đoàn kết mạnh mẽ của cả cộng đồng khi mọi người từ người già đến trẻ nhỏ cùng nhau góp sức tổ chức lễ. Khoảnh khắc ấy khiến tôi hiểu rằng, lễ cúng bến nước không chỉ đơn thuần là một nghi lễ mà còn là sợi dây vô hình kết nối con người với thiên nhiên, con người với tổ tiên và con người với nhau. Đối với những người đến từ vùng miền khác, lễ cúng bến nước không chỉ là một dịp để tìm hiểu văn hóa mà còn là cơ hội để mở rộng tầm nhìn, thấu hiểu hơn về sự phong phú và đa dạng của bản sắc dân tộc Việt Nam. Tôi cảm nhận được sự tự hào, niềm tin và hy vọng trong ánh mắt của những người dân tham gia lễ hội, và chính tôi cũng cảm thấy trái tim mình như được chạm đến. Lễ cúng bến nước gợi nhắc tôi về tầm quan trọng của việc gìn giữ những giá trị truyền thống giữa guồng quay hiện đại để những nét đẹp văn hóa này mãi mãi được lưu truyền.

Độc đáo lễ cúng bến nước (Ảnh: sưu tầm).

Lễ cúng bến nước là một trong những phong tục tập quán lâu đời của đồng bào dân tộc thiểu số tại Gia Lai, mang đậm dấu ấn văn hóa tâm linh và sự gắn kết giữa con người với thiên nhiên. Lễ cúng được tổ chức để tạ ơn thần nước – vị thần được coi là nguồn sống quý giá nhất, đã ban tặng những điều tốt lành trong năm cũ và phù hộ cho mùa màng bội thu. Đồng thời, đây cũng là dịp để cầu mong mưa thuận gió hòa, sức khỏe dồi dào, và cuộc sống sung túc cho tất cả các gia đình trong buôn làng. Trong suy nghĩ của người dân Tây Nguyên, nước không chỉ là nhu cầu thiết yếu của đời sống mà còn là biểu tượng của sự sống, của sự sinh sôi nảy nở. Họ tôn thờ thần nước với lòng kính trọng sâu sắc, xem thần nước như một đấng bảo hộ, gần gũi như tổ tiên của mình.

Lễ cúng bến nước, một nghi lễ thiêng liêng và giàu ý nghĩa, thường được tổ chức dưới sự chỉ đạo của người chủ bến nước nhưng trên thực tế đây là công việc chung của cả buôn làng, gắn kết mọi người lại với nhau trong tinh thần đoàn kết và trách nhiệm. Để chuẩn bị cho ngày lễ trọng đại này, già làng – người có uy tín và tiếng nói nhất trong buôn sẽ chịu trách nhiệm phân công công việc và huy động tất cả thành viên trong cộng đồng cùng tham gia. Vài ngày trước lễ cúng, già làng chọn thời điểm thích hợp để thông báo cho mọi người tập trung dọn dẹp vệ sinh buôn làng và khu vực xung quanh bến nước. Đây không chỉ là việc chuẩn bị đơn thuần mà còn là cách để cộng đồng thể hiện lòng thành kính với thần nước, đảm bảo không gian diễn ra buổi lễ được sạch sẽ và trang nghiêm nhất.

Độc đáo lễ cúng bến nước (Ảnh: sưu tầm).

Sáng sớm ngày lễ, từ khi ánh mặt trời chưa lên cao, cả buôn làng đã tập trung đông đủ tại nhà của chủ bến nước, ai nấy đều mang theo tinh thần háo hức và trang trọng. Theo sự phân công trước đó, mỗi người đều có nhiệm vụ cụ thể, từ việc chuẩn bị lễ vật cho đến hỗ trợ các công việc cần thiết. Lễ vật dùng trong lễ cúng bến nước thường gồm các con vật như dê, gà hoặc heo và không thể thiếu những ché rượu cần – biểu tượng đặc trưng của văn hóa Tây Nguyên. Số lượng và quy mô lễ vật sẽ được điều chỉnh tùy theo điều kiện kinh tế của gia đình chủ bến nước và tập tục riêng của từng dân tộc. Dù lớn hay nhỏ, mỗi món lễ vật đều được chuẩn bị bằng cả tấm lòng và sự kính cẩn, thể hiện sự tri ân và cầu mong thần linh phù hộ.

Khoảnh khắc trang nghiêm nhất là khi thầy cúng và vợ chồng chủ bến nước cùng kiểm tra lại lễ vật lần cuối trước khi buổi lễ bắt đầu. Tất cả mọi người đều chờ đợi trong im lặng, bầu không khí đầy thiêng liêng như ngừng lại. Tiếng chiêng đầu tiên vang lên, giàn chiêng của buôn tấu bài "Gọi về sum họp," một âm thanh ngân nga, trầm ấm và giàu cảm xúc. Giai điệu ấy như lời mời gọi tổ tiên và thần linh về chứng giám, mang theo thông điệp về lòng thành kính và mong ước một năm mới an lành, hạnh phúc. Đứng giữa không gian ấy, tôi cảm nhận rõ nét sự gắn bó mật thiết giữa con người và thiên nhiên, giữa cộng đồng và tín ngưỡng. Mỗi tiếng chiêng như một nhịp đập của trái tim Tây Nguyên, mang theo bao niềm tin và khát vọng.

Độc đáo lễ cúng bến nước (Ảnh: sưu tầm).

Lễ cúng bến nước thường được chia thành ba phần rõ rệt, mỗi phần mang một thông điệp và ý nghĩa riêng biệt. Phần đầu tiên diễn ra ngay tại bến nước, phần thứ hai tại hàng rào bến nước trước khi nước được mang vào nhà và phần cuối cùng là nghi thức cúng tại nhà của chủ bến nước. Mỗi bước trong lễ cúng đều được thực hiện cẩn trọng, kỹ lưỡng, thể hiện sự thành kính đối với thần linh và mong ước một cuộc sống sung túc, bình an cho cả buôn làng.

Tại bến nước, lễ vật được bày biện chỉnh chu, từ thịt heo, rượu cần cho đến các vật phẩm khác, tất cả đều được chuẩn bị từ trước với tấm lòng thành kính. Trong không khí nghiêm trang, thầy cúng bắt đầu đọc lời khấn, những câu chữ hòa quyện với tiếng rì rầm của dòng nước như gửi gắm lòng thành đến thần nước và các vị thần lân cận. Sau mỗi lần khấn, thầy cúng tưới tiết heo pha rượu xung quanh và đổ xuống dòng nước như một cách mời gọi thần linh đến hưởng lễ vật.  Khi lễ cúng tại bến nước kết thúc, đoàn người quay trở lại làng để tiếp tục phần nghi lễ tại hàng rào bến nước. Tại đây, thầy cúng cầu xin Yàng (thần linh) che chở, bảo vệ bến nước khỏi những tà ma, ác quỷ, đồng thời xua tan đói nghèo, mang lại sự no đủ và thịnh vượng cho buôn làng. Đây cũng là nghi thức thông báo cho dân làng rằng lễ cúng đã hoàn tất, từ nay họ có thể tự do ra bến lấy nước, đi rừng hoặc đi rẫy. Phần cuối cùng của nghi lễ được tổ chức tại nhà chủ bến nước, nơi không khí vừa trang trọng vừa ấm cúng. Các lễ vật được bày biện cẩn thận, thầy cúng tiếp tục làm lễ cầu sức khỏe, bình an cho gia đình chủ bến nước. Một vòng đồng được trao tặng cho chủ bến như lời chúc phúc.

Độc đáo lễ cúng bến nước (Ảnh: sưu tầm).

Lễ cúng bến nước không chỉ là một phong tục truyền thống lâu đời của đồng bào dân tộc thiểu số ở Gia Lai mà còn là biểu tượng của sự tôn kính và lòng biết ơn sâu sắc đối với nguồn cội. Đây là nghi thức văn hóa mang tính cộng đồng cao, nơi con người bày tỏ lòng tri ân với tổ tiên, thần linh và thiên nhiên – những yếu tố đã nuôi dưỡng và bảo vệ họ qua bao thế hệ. Trong mỗi nghi thức, từ việc cúng thần nước, thần linh đến cầu chúc cho sự thịnh vượng, sức khỏe và no ấm, tôi nhận thấy được sự gắn bó mật thiết giữa con người với thiên nhiên cũng như sợi dây liên kết bền chặt trong cộng đồng buôn làng.

Trần Thị Trà My (Gia Lai)