GỎI KIẾN VÀNG ĐU ĐỦ - MÓN ĂN DÂN DÃ VÀ LẠ MIỆNG

Kiến vàng trộn đu đủ xanh hay còn biết với cái tên “Cà sóc” là một món ăn dân dã, lạ miệng của đồng bào Jrai, Bahnar ở Gia Lai Hãy nghe Trần Thị Trà My (Gia Lai) một travel blogger nổi tiếng bật mí .

Ẩm thực Việt Nam từ lâu đã trở thành niềm tự hào không chỉ vì sự phong phú mà còn vì mỗi món ăn đều gắn bó mật thiết với vùng đất và con người nơi nó ra đời. Khi nhắc đến Gia Lai – một vùng đất đại ngàn Tây Nguyên với văn hóa độc đáo, ai cũng nghĩ đến những món ăn đậm chất núi rừng. Trong đó, gỏi kiến vàng đu đủ là một món ăn đặc biệt, không chỉ bởi nguyên liệu lạ mà còn bởi hương vị độc đáo và giá trị văn hóa sâu sắc.

Gia Lai đón tôi với bầu trời xanh ngắt, núi rừng trập trùng và không khí trong lành đặc trưng của Tây Nguyên. Trong chuyến đi ấy, tôi được một người bạn địa phương giới thiệu đến món gỏi kiến vàng đu đủ. Anh bạn kể rằng đây là một món ăn truyền thống của người Jrai và Bahnar - hai dân tộc thiểu số sinh sống lâu đời ở Gia Lai. Lần đầu nghe đến món gỏi kiến vàng đu đủ, tôi không khỏi ngạc nhiên và tò mò. Làm sao một món ăn từ kiến vàng lại có thể trở thành đặc sản? Nhưng rồi, khi được thưởng thức, tôi mới hiểu rằng đó không chỉ là món ăn mà còn là câu chuyện của con người, thiên nhiên và văn hóa Gia Lai – nơi mà mọi thứ đều được thiên nhiên ưu ái.

Món gỏi kiến vàng đu đủ ở Gia Lai (Ảnh: sưu tầm).

1. Giới thiệu về món gỏi kiến vàng đu đủ

Gỏi kiến vàng đu đủ không phải là món ăn phổ biến ở mọi nơi, mà chỉ có thể tìm thấy ở Tây Nguyên, nơi mà người dân vẫn giữ lối sống gần gũi với thiên nhiên. Món ăn này bắt nguồn từ nhu cầu tận dụng những gì thiên nhiên ban tặng, kết hợp sự sáng tạo để tạo ra một hương vị độc đáo, khó quên.

Kiến vàng – một loài côn trùng nhỏ bé, lại mang trong mình giá trị dinh dưỡng cao. Gia Lai có nhiều loại kiến, nhưng chỉ có kiến vàng hoặc đôi khi là kiến cánh mới được lựa chọn để làm món gỏi này. Kiến vàng mang hương vị cay cay, chua chua, còn kiến cánh lại béo ngậy hơn, mỗi loại đều mang đến một nét đặc trưng riêng cho món ăn. Người dân nơi đây đã biến nó thành nguyên liệu chính cho món ăn này, kết hợp với đu đủ xanh – một loại trái cây dễ tìm, giòn ngọt tự nhiên. 

Đây không chỉ là món ăn mà còn là biểu tượng cho sự sáng tạo và sự gắn kết với thiên nhiên của người Tây Nguyên. Người dân ở đây niềm nở kể về cách họ thu hoạch kiến vàng từ tổ kiến trên những cây rừng. Đó không chỉ là việc tìm kiếm nguyên liệu mà còn là cả một nghệ thuật, đòi hỏi sự khéo léo và hiểu biết về thiên nhiên. Cảm giác khi nghe câu chuyện ấy giống như đang được chứng kiến một bức tranh sống động về sự hòa quyện giữa con người và núi rừng.

Món gỏi kiến vàng đu đủ ở Gia Lai (Ảnh: sưu tầm).

2. Nguyên liệu và cách chế biến

Khi nhắc đến món gỏi kiến vàng đu đủ, không thể không nói đến sự kỳ công trong khâu chuẩn bị nguyên liệu. Người dân phải đi vào rừng để thu hoạch những tổ kiến vàng treo lơ lửng trên các cành cây cao. Đây là một công việc không dễ dàng, vì kiến vàng có thể cắn đau và việc thu hoạch đòi hỏi sự nhanh nhẹn. Tổ kiến được mang về, rửa sạch và sơ chế kỹ lưỡng để loại bỏ bụi bẩn và giữ lại phần kiến ngon nhất.

Quá trình chế biến gỏi kiến vàng đu đủ thật sự là một trải nghiệm đáng nhớ. Tổ kiến sau khi được thu hoạch sẽ được sơ chế cẩn thận bằng cách dội nước sôi, khiến kiến chết và trứng tách khỏi tổ. Lần đầu tiên nhìn thấy trứng kiến non mềm lấp lánh trong rổ, tôi không khỏi ngạc nhiên trước vẻ đẹp nhỏ bé của chúng – như những hạt ngọc trai li ti. Người dân khéo léo rửa sạch và để ráo cả kiến lẫn trứng trước khi bước vào công đoạn trộn gỏi.

Đu đủ xanh được chọn phải là loại còn tươi, giòn. Người ta bào đu đủ thành sợi mỏng, rồi trộn cùng với kiến vàng đã được rang hoặc giã nhỏ. Gia vị cũng được chế biến từ những nguyên liệu bản địa như muối hột, tiêu rừng, lá chanh, và ớt cay xè. Cách chế biến tuy đơn giản nhưng đòi hỏi sự tinh tế để giữ được hương vị tự nhiên của từng nguyên liệu. Người phụ nữ địa phương vừa chuẩn bị món ăn vừa giải thích: “Gỏi kiến vàng không chỉ là món ăn, mà còn là cách chúng tôi tôn vinh những gì thiên nhiên ban tặng. Chỉ cần biết cách tận dụng, mọi thứ xung quanh đều trở thành đặc sản.”

Khi các nguyên liệu đã sẵn sàng, người chế biến bắt đầu công đoạn trộn gỏi. Đu đủ xanh được trộn đều với kiến vàng và nước trộn, sau đó nhẹ nhàng thêm trứng kiến vào. Cần phải đảo thật nhẹ tay để tránh làm vỡ trứng, giữ nguyên sự béo ngậy đặc trưng. Món ăn được bày ra đĩa với màu sắc hài hòa: màu xanh của đu đủ, sắc vàng của kiến và những hạt trứng trắng ngà, tất cả hòa quyện tạo nên một vẻ đẹp mộc mạc nhưng đầy sức hút.

Một trong những điểm nhấn đặc biệt làm nên hương vị khó quên của món ăn này chính là nước trộn gỏi. Công thức nước trộn thật sự rất tinh tế: hành tím được nướng thơm, giã nhuyễn với muối, bột ngọt, và ớt xanh, sau đó thêm một ít nước mắm đặc trưng. Vị cay nồng của ớt hòa cùng mùi thơm quyến rũ của hành nướng tạo nên một loại nước sốt đậm đà, vừa đơn giản nhưng lại có sức cuốn hút kỳ lạ.

Món gỏi kiến vàng đu đủ ở Gia Lai (Ảnh: sưu tầm).

3. Hương vị món ăn

Khi tôi đưa miếng gỏi đầu tiên lên miệng, cảm giác thật khó quên. Độ giòn sần sật của đu đủ tươi kết hợp hoàn hảo với vị cay cay, chua chua của kiến vàng. Mỗi lần ăn trúng trứng kiến, hương vị béo ngậy lại bùng nổ, tạo nên một trải nghiệm vị giác độc đáo mà tôi chưa từng có trước đây. Hương thơm của nước trộn, mùi cay nồng của ớt, cùng sự mềm mại của trứng kiến khiến món ăn trở nên vô cùng lạ miệng. Khi món gỏi được bày ra trước mắt, tôi không khỏi ngạc nhiên trước màu sắc bắt mắt: màu xanh tươi của đu đủ, điểm xuyết là những hạt kiến vàng giòn rụm, cùng vài lá chanh thái nhỏ và chút ớt đỏ. Hương thơm phảng phất từ lá chanh và tiêu rừng kích thích mọi giác quan của tôi.

Tôi nhẹ nhàng gắp một miếng và đưa lên miệng. Cảm giác đầu tiên là sự giòn ngọt tự nhiên của đu đủ xanh. Sau đó, vị béo bùi của kiến vàng tan chảy trong miệng, hòa quyện cùng chút cay nồng của ớt và mùi thơm đặc trưng của lá chanh. Tất cả tạo nên một bản hòa ca hương vị mà tôi chưa từng nếm trải trước đây. Ban đầu, tôi còn đôi chút e dè vì không quen với việc ăn côn trùng. Nhưng sau vài miếng, sự lạ lẫm nhường chỗ cho cảm giác thích thú. Mỗi lần nhai là một lần tôi cảm nhận được sự sống động của món ăn, như thể mang cả hương vị của núi rừng Gia Lai vào trong từng sợi gỏi.

Món gỏi kiến vàng đu đủ ở Gia Lai (Ảnh: sưu tầm).

4. Ý nghĩa văn hóa và giá trị món ăn

Gỏi kiến vàng đu đủ không chỉ là một món ăn độc đáo mà còn mang trong mình giá trị văn hóa sâu sắc. Đây là minh chứng cho sự hòa hợp giữa con người và thiên nhiên, cách người dân Tây Nguyên biết tận dụng tài nguyên xung quanh để sáng tạo nên những món ăn không chỉ ngon mà còn bổ dưỡng. Món ăn này cũng là biểu tượng cho sự cần cù, sáng tạo và tinh thần lạc quan của người dân nơi đây. Bất kể cuộc sống có khó khăn đến đâu, họ vẫn biết cách biến những điều bình dị nhất thành niềm vui và giá trị. Gỏi kiến vàng đu đủ chính là một phần không thể thiếu trong bản sắc văn hóa ẩm thực của Tây Nguyên, thu hút du khách đến tìm hiểu và trải nghiệm.

Điều đặc biệt hơn cả, khi ăn món gỏi kiến vàng đu đủ, tôi không chỉ cảm nhận được sự ngon miệng mà còn thấy như được hòa mình vào cuộc sống của người dân Gia Lai. Mỗi miếng gỏi đều chứa đựng tình yêu thiên nhiên và sự sáng tạo của người dân nơi đây. Họ không chỉ biết tận dụng những gì núi rừng ban tặng mà còn biến chúng thành một nét văn hóa ẩm thực đặc sắc, gắn liền với vùng đất Gia Lai đại ngàn.

Mỗi khi nhớ lại, tôi lại thấy trân trọng hơn những giá trị mà thiên nhiên và con người nơi đây đã tạo nên. Món gỏi kiến vàng không chỉ làm phong phú thêm kho tàng ẩm thực Việt Nam mà còn là lời nhắc nhở về sự gắn bó bền chặt giữa con người và môi trường sống. Nếu có dịp đến Gia Lai, tôi mong mọi người hãy một lần thử qua món ăn này. Không chỉ để thưởng thức hương vị mà còn để cảm nhận tình yêu thiên nhiên, lòng hiếu khách và tinh thần sáng tạo của con người nơi đại ngàn Tây Nguyên.

Trần Thị Trà My (Gia Lai)