Chùa Am - Diên Quang Tự là di tích Quốc gia thuộc xã Hòa Lạc huyện Đức Thọ tỉnh Hà Tĩnh

Chùa có tên chữ là Diên Quang Tự, được xây dựng trên núi Am, trước thuộc xã Phụng Công, tổng Đồng Công, phủ Đức Thọ, nay là xã Hòa Lạc, huyện Đức Thọ, tỉnh Hà Tĩnh. Đây là nơi ghi dấu hoặc liên quan tới nhiều sự kiện và nhân vật lịch sử quan trọng của đời Hậu Trần, Lê Sơ, đặc biệt là quá trình khai phá, phát triển nên một vùng cư dân rộng lớn gồm mấy huyện Đức Thọ, Hương Sơn, Vũ Quang, Can Lộc ngày nay, và gắn với đó là cuộc kháng chiến chống quân Minh, giải phóng đất nước của nghĩa quân Lê Lợi trên đất Nghệ Tĩnh. Chùa do bà Hoàng hậu Bạch Ngọc khởi dựng từ nửa đầu thế kỉ XV làm nơi tu hành cùng con gái là Công chúa Huy Chân và cháu ngoại là Công chúa Trang Từ. Hãy nghe hoa quế một travel blogger nổi tiếng bật mí .

Khám phá Chùa Am - Diên Quang Tự chùa cổ gần 600 năm 

Theo sử cũ, Hoàng hậu Bạch Ngọc có tên thật là Trần Thị Ngọc Hào (thế kỉ XIV), là Hoàng phi của vua Trần Duệ Tông, người có công khai phá một vùng rộng lớn ở Đức Thọ, Hương Sơn, Hương Khê, Can Lộc ngày nay, và giúp vua Lê Thái Tổ trong cuộc kháng chiến chống quân Minh. Theo truyền ngôn, bà là con ông Trần Công Thiệu ở làng Tri Bản, xã Thổ Hoàng, nay là xã Hòa Hải huyện Hương Khê, tỉnh Hà Tĩnh; từ nhỏ nổi tiếng tài sắc, đức hạnh. Trong một lần kinh lí phía Nam, vua Trần Duệ Tông gặp và tuyển bà về cung phong làm Á phi. Bà sinh được một con gái là Trần Thị Ngọc Hiền, hiệu là Công chúa Huy Chân. Ít lâu sau vua Duệ Tông tử trận, triều đình rối ren, Hồ Quý Li mưu đồ đoạt ngôi báu, bà cùng con gái Huy Chân và gia nhân, tôi tớ rời kinh thành về Hà Tĩnh lánh nạn. Sau gần 50 ngày đêm, đoàn người mới tới phủ Đức Thọ và ẩn náu dưới chân núi Trà, núi Cốc. Họ dựng trại, ra sức khai khẩn đất hoang, chiêu dân lập làng. Dần dần, trang trại của bà trải rộng, trên từ Lâm Thao, Hoà Duyệt (nay thuộc huyện Hương Khê), Thượng Hồng, Hạ Hồng (thuộc huyện Hương Sơn), giữa đến Lạng Quang, Du Đồng và Đồng Công (thuộc huyện Đức Thọ), dưới đến Thường Nga, Lai Thạch (thuộc huyện Can Lộc), khai khẩn ruộng đất được gần bốn ngàn mẫu, gia nhân, thuộc hạ của bà lên đến hàng nghìn người, vừa làm ruộng, vừa rèn đúc vũ khí, luyện tập võ nghệ để bảo vệ trang trại và mưu đồ đại sự. Đến khi đại quân Lê Lợi về đóng tại thành Lục Niên trên núi Thiên Nhẫn, tướng Bùi Bị đã phát hiện ra trang trại của Bạch Ngọc và mời bà đến yết kiến nhà vua. Tại cuộc gặp mặt này, bà đã hiến toàn bộ tiền, lương thực tích trữ được cho nghĩa quân chống giặc Minh và gả Công chúa Huy Chân cho Lê Lợi. Nhà vua cho xây điện Phượng Hoàng tại làng Kính Kị và điện Ngũ Long ở làng Hoà Yên làm nơi cư ngụ cho hai mẹ con bà. Kháng chiến thành công, bà chối từ mọi bổng lộc, ân sủng của triều đình, xin lập 2 chùa: Chùa Tiên Lữ ở Mỹ Xuyên (nay thuộc xã Tân Dân, huyện Đức Thọ) và chùa Am (Diên Quang Tự, thuộc xã Hòa Lạc, huyện Đức Thọ, Hà Tĩnh ngày nay) làm nơi tu hành, ngày ngày tụng kinh niệm Phật. 

Ngoài giá trị lịch sử, chùa Am còn là một quần thể kiến trúc nghệ thuật độc đáo. Công trình xưa nằm trên lưng chừng núi giữa rừng già u tịch, cây cối quấn quýt bao quanh; phía sau là dãy Trà Sơn, phía trước, cách chừng một cây số, là sông Ngàn Sâu chảy về sông La.

 Trước chùa có sân rộng, lối lên xuống đi hai bên, trước sân có hồ sen nhỏ. Sân chùa có bãi đá mọc như người quỳ lạy, gọi là "Bái Phật - lạy Tăng". Đặc biệt, hai bên đường lên có hai cây đại cổ thụ vài trăm tuổi chầu hướng về chùa. Vách đá dựng đứng phía sau chùa được gọi là Đá Thần Công.

Nội thất chùa dù đã trải qua nhiều lần trùng tu, nhiều chi tiết không còn được giữ nguyên, nhưng cho đến khoảng cuối thế kỉ XX hình thể và phong cách kiến trúc vẫn giữ đậm nét thời Lê. Công trình có bảy gian chính, hai gian hồi, tám vì kèo, 12 mái kiểu chồng diêm, với 60 cột gỗ, hệ thống cột hiên phía trước và sau, được bố trí chiều dọc theo hình chữ “công” (工). Toàn bộ cột, kèo, xà ngang, xà dọc, hoành tải, cầu phong… đều làm bằng gỗ mít, gắn kết liên hoàn tạo thành bộ khung cực kì vững chắc.

Phía trước chùa Am có tháp mộ Sư Tổ Thanh Liễn. Phía đối diện miếu Giải oan là tháp của 7 vị Tổ ẩn danh đã lần lượt trụ trì chùa Am trước đó. Phía hai bên chùa có tháp mộ của 2 vị Tổ ẩn danh, tương truyền đã tu hành đắc đạo, đến tuổi già mãn duyên đã tự thiền định nhập diệt. Chùa Am vốn được xây dựng từ thế kỷ XV. Trải qua nhiều thế kỷ tồn tại, nhiều nhà sư đã tu hành và viên tịch ở chùa. Đến nay tiêu biểu nhất là 4 ngôi Bảo tháp (An vị hài cốt của 10 vị Tổ sư) được xây cất gần 100 năm trước, tôn nghiêm, đẹp đẽ, thực sự là các công trình nghệ thuật tiêu biểu của tỉnh Hà Tĩnh.

hoa quế